Een les krachtig afsluiten

lievensniels
5 mei
5 minuten om te lezen

In de hectiek van het lesgeven krijgt het einde van een les vaak het minst aandacht. Het belsignaal nadert, de tijd dringt, en voor je het weet worden de laatste minuten gevuld met haastige instructies, snelle evaluaties of het uitdelen van huiswerk. Nochtans schuilt er net in dat slotmoment een bijzondere kracht: het is het laatste wat leerlingen horen, doen of voelen in jouw les. Het bepaalt mee wat beklijft én hoe ze zich voorbereiden op wat nog komt.

Toch merk ik dat veel leraren gewoon tot het gaatje lesgeven en zelfs geen tijd maken voor een slot. De bel gaat, de balpen valt uit leerlingen hun handen en de les stopt abrupt. Zo gaat er kostbare leertijd verloren waarin je net betekenisvolle afrondingen kan maken die het leerproces versterken.

Een les bestaat uit drie blokken

Een goede les bestaat uit drie duidelijk herkenbare delen: de motivatie, de kern van de leerinhoud, en een krachtig slot. Idealiter spreek ik over de 10-30-10- regel.

Die laatste fase wordt vaak onderschat, maar is essentieel om de lesdoelen te verankeren, het leren af te ronden en de overgang naar de volgende les mogelijk te maken. Het einde van de les is dus geen losse afsluiter, maar een wezenlijk onderdeel van het leerproces.

Waarom een goed slot belangrijk is

Hoewel het einde van een les in de praktijk vaak onder tijdsdruk staat, wijst onderzoek erop dat net deze laatste minuten belangrijk zijn voor het leerproces van jongeren in het secundair onderwijs. Een bewust opgebouwd slotmoment is geen overbodige luxe, maar een essentieel onderdeel van effectieve didactiek.

In de cognitieve psychologie wordt al sinds het werk van Ebbinghaus (1885) gewezen op het zogeheten recency effect: informatie die als laatste wordt aangeboden, blijft beter hangen in het kortetermijngeheugen. Wat leerlingen op het einde van een les verwerken, heeft dus een grotere kans om beklijvend te zijn. Door bewust af te sluiten met een herhaling, een kernboodschap of een reflectie, benut je als leraar dit effect optimaal.

Daarbij komt het belang van herhaling sterk naar voren. Roediger en Karpicke (2006) toonden aan dat retrieval practice, het actief ophalen van informatie uit het geheugen, een krachtig middel is om leerstof duurzaam te verankeren. Sluit je de les af met een samenvatting in eigen woorden of een exit ticket, dan versterk je het geheugen en verhoog je de kans dat leerlingen de essentie meenemen, zelfs wanneer er verschillende vakken elkaar snel opvolgen.

Kantekening: waarom ik kritisch ben tegenover quizzen?

Een veelvoorkomende valkuil bij het gebruik van een quiz aan het einde van de les is dat het vooral als speels element ingezet wordt, zonder dat het echt inzicht geeft in het leerproces van de leerlingen. Een quiz kan een waardevol evaluatie-instrument zijn, maar enkel als je er als leerkracht daadwerkelijk bruikbare data uit haalt. Het is belangrijk dat je na afloop kunt zien welke leerlingen de leerstof goed beheersen, wie nog worstelt met bepaalde begrippen, en of de klas als geheel het lesdoel heeft bereikt. Koppel dit dus met andere woorden aan een leermoment.

Let dus op bij het kiezen van digitale tools of quizvormen: niet alle apps of platforms geven je voldoende zicht op individuele resultaten of klasoverzicht. Zorg ervoor dat je gebruik maakt van een systeem dat feedback genereert waar je effectief op kan verder bouwen in je volgende les.

Ook reflectie blijkt volgens onderzoek van grote waarde. Hattie (2012) stelde vast dat zelfreflectie door leerlingen één van de meest impactvolle factoren is voor leerwinst. Door hen op het einde van de les even te laten stilstaan bij wat ze geleerd hebben, wat hen nog onduidelijk is of wat ze waardevol vonden, vergroot je hun metacognitief bewustzijn en hun betrokkenheid bij het leerproces. Zulke momenten versterken bovendien het eigenaarschap over het eigen leren. Je kunt de leerlingen bijvoorbeeld luidop laten samenvatten wat ze gedaan hebben tijdens het lesblok. Hier heb je als leerkracht ook de kans om waardering te uiting richting het werk van je leerlingen.

Tot slot speelt het slotmoment ook een regulerende rol. Marzano (2007) wijst erop dat een rustige, duidelijke afsluiting van de les zorgt voor mentale afronding en cognitieve rust. Pianta, Hamre en Allen (2008) bevestigen dat voorspelbare klasstructuren en vaste routines bijdragen aan een veilig en ondersteunend klasklimaat, wat vooral belangrijk is voor adolescenten die gevoelig zijn aan stress of nood hebben aan extra houvast.

Wat zijn de ingrediënten van een krachtig leerslot?

Een krachtig slotmoment is doelgericht, betekenisvol en geeft leerlingen houvast. Hier zijn enkele sleutelelementen die het verschil maken:

1. Koppeling aan het lesdoel

Startte je de les met een duidelijk, op leerlingenniveau geformuleerd lesdoel? Kom er dan expliciet op terug. Projecteer bijvoorbeeld opnieuw het lesdoel en bevraag wie er een antwoord kan formuleren op de vraag. Zo wordt leren zichtbaar – voor henzelf én voor jou als leerkracht.

2. Geen nieuwe leerstof, wel herhaling

De kracht van herhaling werd in het vorige stuk duidelijk. Gebruik het slot om essentiële kennis te herhalen, sleutelbegrippen te benoemen of belangrijke inzichten samen te vatten. Laat leerlingen dit doen in hun eigen woorden – individueel, in duo’s of klassikaal. Denk aan technieken als “drie dingen die je hebt geleerd, twee vragen die je nog hebt, één iets dat je wil onthouden”.

3. Meeneembaarheid: brug naar de volgende les

Een goed slotmoment maakt duidelijk waar deze les ophoudt én waar de volgende begint. Geef alvast een vooruitblik: wat volgt er? Hoe hangt dit samen met vandaag? Deze “preview” vergroot de context en geeft leerlingen een mentale kapstok om de leerstof in op te hangen. Voeg waar mogelijk een kleine opdracht of reflectie toe om de overgang nog sterker te maken.

4. Reflectie en routine: rust en verbinding

Sluit de les bewust af met een reflectief moment. Dit kan via een exit ticket, een korte schriftelijke reflectie, of een klassikaal check-outrondje waarbij elke leerling een woord of zin deelt. Zo ontstaat er rust, afronding en overzicht – mentaal én fysiek. Denk ook aan vaste routines: een herkenbare afsluiting creëert veiligheid en structuur.

Slotmoment als evaluatie én rust- en verbindingsmoment

Evalueren in het slot betekent niet altijd toetsen. Het betekent vooral peilen naar inzicht, ruimte geven voor reflectie, en ook tijd nemen om de klas en de leerlingen weer in balans te brengen, tijd voor verbindend af te sluiten. Laat hen niet in haast het lokaal verlaten, maar in rust afronden. Dat zorgt voor meer focus, meer eigenaarschap en een betere start van de volgende les. Bij praktijklessen is het waardevol om aan het einde alle leerlingen even samen te brengen voor een korte reflectie op wat ze gedaan hebben. Dit moment van terugblik versterkt het gevoel van waardering en betrokkenheid.

Een concreet voorbeeld

Koppeling aan het lesdoel:

“Vandaag wilden we begrijpen welke impact de industriële revolutie had op de samenleving. Wie kan in één zin uitleggen wat die impact was?”

Leerlingen formuleren in eigen woorden wat ze geleerd hebben. De leerkracht vat samen: “Jullie gaven mooie voorbeelden van sociale veranderingen, zoals de opkomst van de arbeidersklasse en de urbanisatie.”

Herhaling zonder nieuwe leerstof:

Leerlingen vullen individueel een mini-matrix in:

- 3 dingen die ik vandaag geleerd heb.

- 2 begrippen die ik belangrijk vind.

- 1 vraag die ik nog heb.

Meeneembaarheid: brug naar volgende les:

“Volgende keer bekijken we hoe arbeiders zich gingen organiseren en hoe vakbonden ontstonden. Wat denken jullie: waarom zouden arbeiders zich willen groeperen?” Leerlingen mogen kort hun mening geven (mentale kapstok voor volgende les).

Reflectie en routine:

De les eindigt met een check-out-rondje: elke leerling deelt één woord dat hun leergevoel van de les samenvat (bv. ‘verhelderend’, ‘druk’, ‘interessant’).

→ Rustige afsluiting, vaste routine aan het einde van elk hoofdstuk.